නිවැරදිව භාවනා කරන, භාවනා ක්‍රම සහ භාවනාවේ ඇති ප්‍රයෝජන
භාවනා කරන්නේ ඇයි ? භාවනාව වූ කලී එදිනෙදා ජීවිතයේ දී ඇතිවන ආයාසයන් සමනය කළ හැකි මානසික ව්‍යායාමයකි. නිවසේ හෝ රැකියා ස්ථානයේ අප ගත කරන ජීවිතය හිත්තැවුල්, භේදවීම, දෙගිඩියාවෙන් බලාපොරොත්තු සුන්වීම් හා අසහනයන් ආදියෙන් ගහන වූ එක් විය හැකිය. නාගරික හෝ කාර්මික පරිසරයක ජීවත් වන අය හට ආතතිය (මානසික පීඩන) තදින් බලපාන දෙයකි. කළබල රහිත වේලාවන්හිදී පවා අපගේ මනස තුළ දොම්නස් භාවය, තනිකම හෝ බිය ආදිය ඇති විය හැකිය.
බලාපොරොත්තු රහිත ප්‍රශ්න පැන නගින අවස්ථාවන්හි දී අපගේ ජීවිතය මහත් ගැටලුවක් සේ දිස් වීමට ඉඩ ඇත. තමන් භාවනාව පුරුදු පුහුණු කිරීමෙන් මෙම හිරිහැරදායක අවස්ථාවලින් සිත වෙහෙසට පත් නොවී තබාගත හැකිවෙනවා පමණක් නොව ජීවිතයේ දුක සැප හෝ කුමන ආකාරයේ තත්ත්වයකට වුවද ඉවසීමෙන් සහ සතුටින් මුහුණදීමට හැකිවනවා ඇත.
ඔබේ වයස හෝ වෘත්තීය කුමක් වුවත් භාවනාව මගින් ඔබේ ජීවිතයට යහපතක් උදාකර ගත හැකිය. දවසේ බොහෝ වේලාවක් වෙහෙස මහන්සි වී රාජකාරියෙහි නියුතු වුවත් දිනකට සුළු වේලාවක් වුවත් භාවනාවේ යෙදෙන්නේ නම් ඔවුන්ගේ මනස සැහැල්ලු වෙයි. ඒකාකාරී ක්‍රියාවන්හි නිරතවීමෙන් නීරස සහ අසහනකාරී භාවයට පත්වන මනස එම තත්ත්වයෙන් මුදවා ගැනීමට භාවනාව මහෝපකාරී වේ. වයෝවෘධ හා රෝග පීඩාදියෙන් පෙළෙන අයට, ඒ නිසා ඇතිවෙන නොයෙක් අපහුතාවයන් සහ බිය, භාවනාව නිසා දුරුවේ.
සිසුනට ධාරණ ශක්තිය වර්ධනය කර ගැනීමෙන් තම අධ්‍යාපන කටයුතු සාර්ථකව කර ගැනීමටත්, භාවනාව උපකාරී වේ. ගෘහ ජීවිතය, වෘත්තීය කටයුතු සහ සමාජයීය සබඳතා ඉතා සතුටුදායක තත්ත්වයකට පත්කර ගත හැකිය. භාවනාවේ යෙදීමෙන් මනසේ ස්වභාවය ශක්තිමත් වන බැවින් ශාරීරික හා මානසික දුර්වලතාවයන් නැතිකර ගත හැකිය. සැහැල්ලු මනසක් ඇති තැනැත්තාට ඉතා සුවදායක නින්දක්ද ලැබේ.
සමස්ථයක් වශයෙන් ගත් කළ භාවනාව තුළින් ඉතා ඵලදායී මෙන්ම තෘප්තිමත් සෞඛ්‍ය සම්පන්න ජීවිතයක් ගොඩනගා ගත හැකිය. එපමණක් නොව භාවනා කරන තැනැත්තාට තම නුවණ දියුණුවීම හේතුවෙන් ලැබෙන පී‍්‍රතියට සමාන තරම් පී‍්‍රතියක් කිසිදු අන් ක්‍රමයකින් අත්කර ගත නොහැකිය.
භාවනාව යනු කුමක්ද ?
මෙලොව ජීවත් වන සෑම කෙනෙකුටම පින උපකාර වන බවත්, පින් ඇත්නම් ජීවිතයේ සැප ළඟා කර ගත හැකි බවත් අප තථාගතයානන් වහන්සේගේ ඉගැන්වීමයි. පින් වැඩෙන පහසු ක්‍රමයකි භාවනා කිරීම. ඉතා දුෂ්කර දෙයක් සේ සලකා සමහරු එය නොකරති. සමාජය අතහැර දමා ජීවිතය ගැන කළකිරීමක් හෝ සිත් තැවුලක් ඇති වූ විටක, බාහිර උපද්‍රවයන් ගෙන් මිදී, ගසක් යටට වී කරන මහා අමාරු වැඩපිළිවෙළක් ය යන හැඟීම නිසා බොහෝ දෙනා මෙයට බිය වෙති. ජීවිතයෙන් පලායෑමකැයි සිතති. නමුත් එය එවැනි දෙයක් නොවේ. ජීවිතය සමඟ සම්බන්ධ කර ගත හැකි, කරගත යුතු දෙයකි. භාවනා කිරීමෙන් ජීවිතය මනා ලෙස හැඩ ගැසේ. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ භාවනා ක්‍රම මගින් සහනදායී සැපවත් ජීවිතයක් උදාකරගත හැකිය.
මෙලොවට ජනිත වන ඕනෑම සත්වයෙකුට ජීවත් විය හැකිය. එම ජෛව ශක්තිය සෑම සත්වයෙකුටම උපතින්ම උරුම වන දෙයකි. ජීව ශක්තිය අතින් බලන විට මනුෂ්‍යායාත් අනිත් සත්වයාත් අතර කිසිදු වෙනසක් නැත. මනුෂ්‍යයා හා සත්වයා අතර ඇති එකම වෙනස නම් පරිණත වූ සිතක් මනුෂ්‍යයාට උරුමව තිබීමයි. මනුෂ්‍යයාට මේ සිතම තවදුරටත් දියුණු කර ගැනීමේ හැකියාව තිබේ. මෙලොව බුදු කෙනෙක් පහළ වන්නේ අපේ මනස දියුණු කර දෙන්නයි. මනස දියුණු කර ගන්නා ආකාරයට “භාවනාව කියලා කියනවා.”
සිතෙහි ස්වභාවය හා භාවනා ක්‍රම
අපි රාත්‍රී කාලයක ජනෙල් දොරවල් ඇර ඇති කාමරයක ඉටිපන්දමක එළියෙන් පොතක් කියවීමක් වැනි යම්කිසි කාර්යයක යෙදී සිටිනවා යැයි සිතමු. සුළඟට මේ ඉටිපන්දමේ දැල්ල සෙලවෙනවා. අපේ වැඩේ කිරීමට මෙය බාධාවකි. දැල්ලේ සෙලවීම නතර කළහොත් අපට හොඳ ආලෝකයක් ලැබෙනවා. එමෙන්ම අපේ සිත් නිතරම සැලෙමින් පවතිනවා. සිත එක්තැන් කරගත හොත්, හැඩ ගස්වා ගතහොත් ඉන් ජීවිතය ආලෝකමත් කර ගන්න පුළුවන්.
අපි බලමු මේ සිත සැලෙන්නේ ඇයි කියා. මනුෂ්‍යයාගේ ඇස, කන, නාසය, දිව හා ශරීරය යන පංච ඉන්ද්‍රීයන් (නම් වූ දොරටු) විවෘතව තිබෙන නිසාය. මේ සැලීම සිදුවන්නේ. මේ දොරටු පහ හැකි තරම් වසා ගැනීමට, සංවර කර ගැනීමට පුරුදු වුවහොත් සිතෙහි සැලීම අඩුවෙනවා. බුදුන් වහන්සේ මේ සිත එක්තැන් කර ගන්නා ආකාරය, ඉන්ද්‍රියන් සංවර කර ගන්නා ආකාරය, නොයෙක් ආකාරයෙන් දේශනා කර තිබෙනවා. මෙය සරළ අභ්‍යාසයේ පටන් ඉගැන්වෙන ගැඹුරු විද්‍යාවක්. මෙය හොඳින් ඉගෙන ගතහොත් ජීවිතයේ කොයි අවධියක වුවත් උපරිම ප්‍රයෝජන ගත හැකියි.
සිත සකස් කර දියුණු කර ගැනීමට ඉවහල් වන ප්‍රධාන වශයෙන් භාවනා ක්‍රම දෙකකි. එනම්, සමථ භාවනා, විපස්සනා (විදර්ශනා) භාවනා වශයෙනි. සමථ භාවනා මගින් කෙරෙනුයේ සිත එකතැන් කර ගැනීමක් නැතහොත් සිත තැනපත් කර ගැනීමක්. විදර්ශනා භාවනාව මගින් අපේ දුර්වලකම් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් ඉවත් කර ප්‍රඥාව දියුණු කර ගැනීමෙන් දුක් නැතිකර ගැනීම සිදු කෙරේ.
සමථ භාවනාවේ මූලධර්ම කුමක්ද ?
සමථ භාවනාව මගින් සිත එකඟ කරගන්නේ කෙසේද ? අප විසින් කරන නිරන්තර ක්‍රියාව හුස්ම ගැනීමයි. ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස කිරීම නිරායාසයෙන්ම සිදුවෙතත්, හැම විටම අපට එය දැනෙන්නේ නැත. එහෙත් ඒ සඳහා සිත යෙදුවහොත්, එම ක්‍රියව දැනේ. නිදාගෙන සිටි විට පංච ඉන්ද්‍රියත්, ඉන්ද්‍රියයන් නිශ්චලයි. ඊට හේතුව සිත ඉන්ද්‍රියයන්ට සම්බන්ධ නොවීමයි. සිතත්, ඉන්ද්‍රියත්, ඉන්ද්‍රියට ගෝචර අරමුණත් යන කාරණා තුන එක්කාසු වීමෙන්ය අපට දැනීමක් ම ඇතිවන්නේ . ඇස, කන ආදී සෑම ඉන්ද්‍රියයක් ම ක්‍රියා කරනුයේ මේ ක්‍රමයටයි.
රූපය, ඇස, සිත යන තුනෙහි එකතුවීමෙන් ම දැකීම නම් ක්‍රියාව ඇති වේ. ශබ්දය, කන, සිත යන තෙවදෑරුම් සම්බන්ධයෙන් ඇසීම සිදුවේ. හුස්ම හෝ ඇස මගින් ලැබෙන දැනීමක් ඔස්සේ සිත නැවත නැවත පවත්වා ගැනීමෙන් සිත එකඟ කරගත හැකිය. සමථ භාවනා ක්‍රම මේ ක්‍රමයෙන් බොහෝ දැකිය හැකිය. ආනාපානා සති භාවනාව ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස පිළිබඳව සිහිය පැවැත්වීම බොහෝ දෙනෙකුට අසන්නට ලැබීම නිසාත්, පහසුවෙන් කළ හැකි නිසාත්, එය ජනප්‍රියත්වයට පත් වී ඇත.
එහිදී කරනුයේ වාතයත්, නාසයත්, සිතත් අතර සම්බන්ධයෙන් ඇතිවන දැනීමම නොකඩවා පවත්වා ගනිමින් සිටීමයි. හුස්ම ගැනීම පිට කිරීම සිදුවන විට එය නාසයේ අගටත් උදරයටත් පහසුවෙන් දැනේ. එබැවින් නාසයේ අග හෝ උදරයේ චලනය (උස් පහත්වීම) අරමුණු කරගත හැකියි. වැදගත්කම තිබෙන්නේ ස්ථානයේ නොව සිත එක් අරමුණක පවත්වා ගැනීමට පුරුදු කර ගැනීම මතය. මෙය හොඳින් ඉගෙන ගතයුතු විද්‍යාවක් යැයි කීවේ එහෙයිනි.
සිත, ඇස සම්බන්ධ කරගෙන යම්කිසි පාටක් දෙස බලාගෙන හෝ මැටි දෙස හෝ ජලය දෙස හෝ ගින්නක් දෙස හෝ සුළගෙන් වැනෙන ගසක දල්ලක් හෝ බලාගෙන එම අරමුණම සිත තබා ගැනීමෙන් සිත එකඟ කරගත හැකියි. මේවා කසිණ භාවනා නමින් හඳුන්වනවා. මළ සිරුරක් හෝ ඇට සැකිල්ලක් දෙස බලා සිත එක්තැන් කළ හැකියි. මෙය අසුභ භාවනා නමින් හඳුන්වනවා. ආශා බහුලනයට මේ අසුභ භාවනාවෙන් සිත සංවර කරගත හැකියි. අසහනය හා දොම්නස් ඇත්තත්ට තමා හා සියලු සත්ත්වයන් සුවපත් වේවා යි සිතීම හොඳයි.
මෙම මෛතී‍්‍ර භාවනාවත් ජනපි‍්‍රය වී තිබෙනවා. මෙයින් අපට සමථ භාවනා ක්‍රම සම්බන්ධව පැහැදිලි මූලධර්මයක් සොයාගත හැකිය. එනම් අවශ්‍ය කරනුයේ එක් අරමුණක් මත නැවත නැවත සිත පිහිටුවා ගැනීමයි. එය ශරීරයේ ස්ථානයක් හෝ බාහිර ස්වාභාවික දැයක් හෝ යහපත් සිතුවිල්ලක් හෝ වූවාට කම් නැති බව පෙනේ.
ස්වභාව ධර්මයෙන් මෙසේ භාවනා අරමුණු කමටහන්ව රාශියක් සොයාගත හැකි බව පරීක්ෂා කරන්නෙකුට අමුතුවෙන් කිවයුතු නොවේ. හින්දු යෝගීන් ද නොයෙකුත් සමථ භාවනා ක්‍රම නිපදවා තිබේ. බෞද්ධ සමථ භාවනා ක්‍රම 40 කි. හුස්ම ගැනීමේ දී උදරයේ ඇතිවන චලනය දෙස සිතින් බලා හිඳීමෙන් සිත එකතු කර ගැනීමට නොහැකි යයි සමහරෙක් සිතනුයේ මෙම භාවනා ක්‍රමවල මූලධර්ම නොදැනීම නිසයි.
සැරියුත් හාමුදුරුවන්ගේ ගෝල හිමි නමකට බුදුන් වහන්සේ මලක් දෙස බලා හිඳීමට සැලැස්වූයේත්, චූල පන්තක හිමියන්ට රෙදි කඩක් පිරිමදිමින් බලා හිඳීමට සැලැස්වූයේත් පළමු කොට මේමගින් සිතේ එකඟවීමක් ඇතිවන බව බුදුන් වහන්සේ දත් බැවිනි. සමථ භාවනා ගැන විස්තර දැන ගැනීමට කැමැත්තන් විසින් “විසුද්ධිමාර්ගයම” නම් පොත් කියවීම හොඳයි.
විදර්ශනා භාවනාව හා එහි ප්‍රයෝජන
බුදුන් වහන්සේ විසින් දේශනා කළ ධර්මයෙහි හරය වන්නේ දුකින් නිදහස්වීමෙ නුවණ උපදවා ගැනීමයි. සෑම වස්තුවකම පැවැත්මක් මෙන්ම නැතිවීමක් තිබෙනවා. අප ආශා කරන දෙයක් නැතිවන විට අපට දුකක් හට ගන්නවා. සෑම දෙයම අපේ කැමැත්තේ අනුව නොව ස්වභාවධර්ම නීති මත ක්‍රියාකරන බව නුවණින් බලන විට පේනවා. මේ විදියට අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් අපට ඉදිරිපත් වන අරමුණු නුවණින් යුක්තව බැලීම විදර්ශනා භාවනාව වශයෙන් හඳුන්වනවා. සමථ භාවනාවේ මෙන්ම මෙහි සිත එකම අරමුණක පවත්වා ගැනීමක් අවශ්‍ය කරන්නේ නැත.
මෙහිදී කරනුයේ ඊට හාත්පතිස්ම වෙනත් කාර්යයකි. එක් පදනමක් වශයෙන් සිතේ තැන්පත් වීම අවශ්‍ය කරනවා. මෙයට ප්‍රඥා භාවනාව කියලා කියනවා. මෙම භාවනා ක්‍රම පුදුමාකාර බව ඔබට පෙනේවි. මෙය භාවනාවක්දැයි සිතන තරමට එය අමුතුම ආකාරයක් ගනී. භාවනා යන වචනය ඇසෙන විටම සිත එක් අරමුණක තබා ගැනීම යනුවෙන් සිටීමයි. බොහෝ දෙනාට පුරුදුව තිබෙන්නේ. ඊට හේතුව නම් අපට වැඩි වශයෙන් අසන්නට ලැබී ඇත්තෙත් එම සමථ භාවනා ක්‍රම දැක්වෙන ඉගැන්වීම් වලටය.
සතර ඉරියව්ව පිළිබඳ නුවණින් දැන ගනිමින් සිටීම මෙහි එක් භාවනාවකි. එය ඉරියාපථ භාවනාව යනුවෙන් හඳුන්වනවා. අප හිඳගෙන සිටින විට හිඳගෙන සිටිනවා යැයි නුවණින් දැනගන්නා, සිටගෙන සිටින විට සිටගෙන සිටිනවා යනුවෙන්ද, සක්මන් කරන විට සක්මන් කරනවා යනුවෙන් ද , නිදාගෙන සිටින විට නිදාගෙන සිටිනවා යනුවෙන්ද දැන ගැනීම මෙම භාවනා ක්‍රමයයි.
මෙය සරළ ක්‍රමයක් ලෙස පෙනුනද එහිම සිත පවත්වමින් නිතර සිටීමෙන් පුදුම විදියේ දියුණුවක් ඇතිවෙනවා. නොදන්නා අයට මෙය වැඩකට ඇති දෙයක් දැයි සිතෙන්නට පුළුවන. තවත් ක්‍රමයක් මෙසේයි. දෛනික ක්‍රියාවන් අවබෝධයෙන් හා නුවණින් යුක්තව කිරීම, මූණ සේදීම, කෑම, බීම, නෑම, ඇඳුම් ඇදීම ආදී ඕනෑම කටයුත්තක් කරන විට එය සිහියෙන් යුක්තව කිරීමයි. මෙම ක්‍රමය සති සම්පඡඤ්ඤය යනුවෙන් හැඳින්වෙනවා. උදාහරණයක් වශයෙන් මේසය මත ඇති තේ කෝප්පය බීමට අවශ්‍ය යැයි සිතමු.
අත දිගහරිනවා, කෝප්පය අල්ලනවා, කෝප්පය ඔසවනවා, මුව ළඟට ගෙනෙනවා, කෝප්පය ඇල කරනවා, බොනවා, බොනවා, කෝප්පය තබනවා, අතගන්නවා වශයෙනි. එමෙන්ම සිතේ පහළ වන ධර්ම (ගති) ගැන අවධානයෙන් යුක්තව විසීම තවමත් ක්‍රමයකි. අපට ආශාවක් ඇතිවන විට “ආශාවක් ඇතිවුනා” යැයි දැන ගන්නවා. කෝපයක් ඇති වූ විටක කෝපයක් ඇති වුණා යැයි දැනගන්නවා. අලසකමක් ඇති වූ විටක අලසකමක් ඇතිවුනා යැයි දැනගන්නවා. නොසන්සුන්කමක් ඇති වූ විට නොසන්සුන්කමක් ඇතිවුණා යැයි දැනගන්නවා.
මෙසේ භාවනා කරගෙන යෑමෙන් මේ පිළිබඳව හෝ සැකයක් ඇති වූ විටක මා සිත තුළ සැකයක් පහළවුණා යැයි දැනගන්නවා. ආශාවන් නැති විට ආශාවක් නැතැයි දැනගන්නවා. කෝපයක් නැති විටත් ඒ බව දැන ගන්නවා. අනිත් කරණු තුන ගැනත් එසේමයි. දවසේ රාජකාරි කරමින් තමාගේ සිතේ පවතින මෙම ගති පිළිබඳ සෝදිසියෙන් සිටීම පුරුදු වූවෙකුට එතරම් අපහසු නැහැ. මෙයද විදර්ශනා භාවනාවකි. දැන් ඔබට පෙනේවි විදර්ශනා භාවනාවේ දී සිත එක අරමුණකම පැවැත්වීමක් නොකෙරෙන බව.මෙහිදී කෙරෙනුයේ සිතෙහි හෝ ගතෙහි පවතින වර්තමාන අවස්ථාව තේරුම් ගැනීම බව ඔබට හැඟේවි. හිඳගෙන භාවනා කරන්නේ මෙසේයි.
නාසයේ අග හෝ උදරයේ චලනය වෙත සිත යොමු කරන්න. එසේ සිටින විට කල්පනාවක් ආ විට “කල්පනාවක් කල්පනාවක්” යනුවෙන් දෙතුන් වතාවක් සිතා නැවත හුස්ම බැලීම වෙත යන්න. කකුලේ වේදනාවක් එනු පෙනුනොත් “වේදනයි වේදනයි” ම යනුවෙන් එය ඉවත් වී යනතුරු මෙනෙහි කරන්න. ඉවත් කිරීමේ අදහස සිතට නොගත යුතුයි.
වේදනාව නිසා අපහසු තත්ත්වයක් දැනුනොත් “අපහසුයි අපහසුයි” ම යනුවෙන් සිතා හෙමින් සීරුවේ ඉරියව් වෙනස් කරන්න. වෙනස් කරනවා වෙනස් කරනවා ම යනුවෙන් සිතමින් ඉරියව් වෙනස් කළයුතු බවත් මතක තබාගන්න. දැන් නැවත හුස්ම ගැනීමට සිත යොදන්න. නිදිමතක්, කමිමැලිකමක්, සතුටක් හෝ ඕනෑම අරමුණක් ආවිට ඒ දෙස අවධානය යොමු කොට නිදිමතක් නම් “නිදිමතයි නිදිමතයි” ම යනුවෙන් ද, සතුටක් නම් “සතුටක් සතුටක්” ම යනුවෙන් ද සිතිය යුතුයි. හදිසි ශබ්දයක් ඇසුණොත් “ශබ්දයක් ශබ්දයක්”ම යනුවෙන් සිතන්න. ඒ ඒ අරමුණු අවසන් වූවායින් පසු හුස්ම වෙත සිත යොදන්න. මෙය පුරුදු වුවහොත් ඉතාමත් රසවත් භාවනාවක් බව ඔබට පෙනේවි.
මෙහිදී අපට වර්තමානය පිළිබඳවත් ජීවිතය පිළිබඳවත් හොඳ අවබෝධයක් ලැබේ. මනස නිරවුල් වේ. කරදරයකදී කලබලවීමක් හෝ සතුටේ දී උද්දාම වීමක් මේ නිසා ඇති නොවේ. සමබර මනසක් ඇතිවේ. ශාරීරික හෝ මානසික වේදනා යටපත් කළ හැකි වේ. මනස ප්‍රබෝධවීම නිසා සාමාජීය හා පෞද්ගලික ජීවිතය සැපදායක වේ. ශාරීරික නිරෝගිතාවයට ද හේතු වේ. නුවණ ද වැඩේ.
එබැවින් ප්‍රබෝධමත් ජීවිතයත් ගත කිරීමට ලැදි හැමදෙනාම මේ විදර්ශනා භාවනා ක්‍රමය භක්තියෙන් ඉගෙන ඒ අනුව කටයුතු කරත්වා. සියලු දෙනාට ධර්මාබෝධය ම වේවා.
ප්‍රශ්න හා පිළිතුරු
සමථ හා විපස්සනා භාවනාවේ ඇති ප්‍රධාන වෙනස කුමක්ද ?
සමථ භාවනාව තනිකරම සිත එක්තැන් කිරීම සඳහා උපයෝගී කර ගන්නා භාවනා ක්‍රමයක්. විපස්සනා භාවනාව ස්වභාව ධර්මය අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් තේරුම් ගෙන ප්‍රඥාව වැඩි දියුණු කර ගැනීමෙන් සියලු දුකින් මිදීමේ ක්‍රමයක්.
ඉගෙන ගන්නා අයට භාවනාව නිසා ඇතිවෙන විශේෂ යහපත කුමක්ද ?
ඉගෙන ගන්නා කෙනෙකුට විශේෂයෙන් තිබිය යුතු දෙයක් තමයි මතකය හා අවබෝධය. බුදුන් වහන්සේගෙන් එක්තරා බ්‍රාහ්මණයෙක් “ස්වාමීනී, මීට කලින් උගත් දේ දැන් බොහෝවක් මතකයට ගැනීමට අමාරුයි. ඊට හේතු මොනවාදැයි විමසූ කල්හි අමතක වීමට කරුණු පහක් තුඩුදෙන බව උපමා කොට පෙන්වා වදාළහ. ඒවා සැකෙවින් මෙසේයි.
සිතේ ආශා දෙයක් බලපැවැත්වීම – ජලයට යම්කිසි වර්ණයක් එකතු වූ වි ඒ තුළ යමක් නෙපෙනෙන්නා සේම උගත් දේ මතකයට නොයේ. සිතෙහි නොරුස්සන ස්වභාවයක් ඇති වීම – ජලය කැකෑරී ඇති විටක ඒ තුළ යමක් නොපෙනෙන්නා සේ එම අවස්ථාවකද යමක් මතක් කිරීම උගහටය. නිදිමත හෝ කම්මැලි ස්වභාවයක් ඇතිවීම – ජලයේ දිය සෙවෙල් ඇති විට ඒ තුළයමක් නොපෙනෙන්නා සේ එහිදීද උගත් දේ සිහි කිරීම දුෂ්කර වේ. සිත නොසන්සුන්වීම – වතුරේ රැල්ලක් හෝ කැළඹීමක් ඇති විටක මෙන් පැහැදිලි යමක් මතක් කර ගැනීම අපහසු වේ. උගත් දේ පිළිබඳව සැක ඇතිවීම – කළුවර අවස්ථාවක ජලය තුළ යමක් නොපෙනෙයි. එමෙන් මැනවින් ධාරණයේ නොපවතී.
මේවා ධර්ම ග්‍රන්ථයන්හි “පංච නීවරණ” ම යනුවෙන් හඳුන්වනවා. මේ යටපත් කළ හැකි ශක්තිමත් ආයුධයක් නම් භාවනාවයි. භාවනාවෙන් පුළුල් නුවණක් ලැබේ. මනස නිරවුල් වීම නිසා හොඳ චින්තන ශක්තියක් ඇති වෙනවා මෙන්ම මනස ප්‍රබෝධමත්වීම නිසා ඉගෙනීමේ කටයුතු හොඳින් කර ගන්නන්ට ද හැකිවේ.
මේ කාලයේ භාවනා කර ප්‍රතිඵල ලැබිය හැකිද ?
නිවැරැදිව භාවනා කරන්නේ නම් ප්‍රතිඵල ලැබීමට කාලය අවහිරයක් නොවේ. ඔබ නිවසේ සිට භාවනාව පුහුණුවීම අරඹන්නේ නම් වාඩි වී සිටීම් ඉරියව්ව පමණක් සෑහේ. ඒ සඳහා නිදන කාමරයක හෝ වෙනත් විශේෂ ස්ථානයක් ඇත්නම් එය යොදා ගත හැක. රාත්‍රී වැඩ අවසන් වී නින්දට ප්‍රථම හා අලුයම කාලය ගෙදරකදී භාවනාව සඳහා යෝග්‍යය.
මීට අමතරව ඔබට සතියක දෙකක විවේකයක් ලබාගත හැකි නම් ඒ සඳහා සියලු පහසුකම් සහිත නේවාසික පුහුණුවක් ද කඳුබොඩ විපස්සනා භාවනා මධ්‍යස්ථානයේ දී හෝ දිවයිනේ වෙනත් භාවනා මධ්‍යස්ථානයක දී ලබාගත හැක. මේ නේවාසික පුහුණුවේ දී සිදුකළ යුතු මූලික පිළිවෙත් මේ සමඟ විස්තර වේ.
යෝගාවචරයන් විසින් කළයුතු මූලික පිළිවෙත් පූර්ව කෘතියතමන් නියමිත සීලයක පිහිටීම. (ගිහි උදවිය බුදු කුටියට ගොස් ද සිල් සමාදන් වන්න. නැතිනම් ආචාර්ය ස්වාමීන් වහන්සේගෙන් ද සිල් සමාදන් වන්න.)
ත්‍රිවිධ රත්නයේ ගුණ සිහිකර වන්දනා කිරීම (බුදුකුටියට යන්න.)
බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ යන තෙරුවන්ද ගුªරුවර දෙමාපියන්ද ගුණයෙන් හා වයසින් වැඩිහිටි උතුමන්ද ගෞරවාදර භක්තියෙන් නමස්කාර කරමි. මා අතින් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව උන්වහන්සේලාට වූ සියලු වරදට මට සමාවන සේක්වා.
මාගේ ජීවිතය බුද්ධාදී රත්නත්‍රයට පූජා කරමි. පූජා වේවා කර්මස්ථානාචාය¸යන් වහන්සේලාටද ජීවිතය පූජා කරමි ජීවිත පරිත්‍යාග කිරීම. කමටහන් ඇදුරුතුමන් වහන්සේලා විසින් දෙනු ලබන අවවාද පරිදි පිළිපදිමි. එම උපදෙස් පරිදි භාවනා වඩමි. ඒ මගින් මට උතුම් නිවන් සැප අවබෝධ වේවා. තමන්ට හා සියලු සත්වයන්ට සුළු වේලාවක් මෙත් වඩන්න. (මෛත්‍රී භාවනාව) ශරීරයේ අශුභතාවය ගැන සුළු වේලාවක් සිතන්න.(පිළිකුල් භාවනාව) ජීවිතයේ අස්ථිරභාවය ගැන සිතන්න. (මරණානුස්මෘති භාවනාව) පමා නොවී මා නිවන් අවබෝධ කර ගනිමියි දැඩි අධිෂ්ඨානයක් ඇති කර ගන්න.
දැන් තමාගේ කුටියට ගොස් පහත පිළිවෙළට භාවනා ආරම්භ කරන්න. භාවනා ක්‍රමයක් කලින් ඉගෙන ගෙන තිබේ නම් හෝ පුහුණු කොට තිබේ නම් මෙහි නැවතී සිටින කාලය තුළ ඒවා ක්‍රියාත්මක නොකරන්න.
විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාසය – 1 විදර්ශනා භාවනා කරන ආකාරය (මූලික උපදෙස්)
පහසු පිළිවෙලින් හිඳගෙන පළමු කොට උදරයෙහි නාභිය සමීපයෙහි සිත පිහිටුවා ගන්න. නාසයෙන් හුස්ම ඇතුළුවන විට බඩ ඉදිරියට පිම්බෙන බව දැනේවි. එවිට “පිම්බෙනවා”යනුවෙන් සිතන්න. හුස්ම පිටකරන විට බඩ හැකිලෙයි. එවිට බඩ “හැකිලෙනවා” යනුවෙන් සිතන්න. වරක් පිම්බෙන කල පිම්බීමේ මුලසිට ටිකින් ටික, ටිකින් ටික පිම්බී යන හැටි අවසානය දක්වා දැනගනිමින් මෙනෙහි කළ යුතුය.
හැකිලීමේදී ද මුල සිට ටිකින් ටික හැකිලීගෙන යන හැටි අවසානය දක්වා ගනිමින් මෙනෙහි කළ යුතුයි. ඕනෑකමින් හුස්ම ගැනීම හෝ හුස්ම තදකරගෙන හිඳීම හෝ නොකළ යුතුයි. සාමාන්‍යයෙන් හුස්ම ගන්නා ස්වභාවයෙන් හුස්ම ගැනීම හෙළීම කළ යුතුයි. පිම්බීමක්, හැකිලීමක් පාසා “පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා” – “පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා” යනුවෙන් කල්පනාකාරීව නිරතුරු මෙනෙහි කළ යුතුයි. පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා යනුවෙන් සිතින් සිතනවා විනා කටින් නොකිව යුතුයි.
අන් සිත් පහළ වීම මෙනෙහි කිරීම.
මෙසේ පිම්බීම හැකිලීම මෙනෙහි කරමින් සිටියදී වෙනත් කල්පනා ඇතිවෙයි. ගෙදර මතක් වෙයි. පැවිදි කෙනෙකුට සමහර විට පන්සල මතක් වෙයි. කළ කී දේ මතක් වෙයි. එසේ කල්පනාවක් පහළ වූ විට “කල්පනාවක් කල්පනාවක්” යනුවෙන් සිතා එය මඟහැරුණු විට නැවතත් පිම්බීම හැකිලීම මෙනෙහි කළ යුතුයි.
විටක කම්මැලිකමක් ඇතිවෙයි. එබන්දක් හැඟුණු විටම “කම්මැලියි කම්මැලියි” යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. අවසන් වූවාට පසු පිම්බීම හැකිලීම වෙත යා යුතුයි. නමුත් ආධුනික යෝගියා හට මෙසේ සිතුවිල්ලක් ආ විගසම නොදැනෙයි. ටික වේලාවක් එම කල්පනාවේ ගොස් තිබියදීය ඔහුට දැකගන්නට හැකි වෙන්නේ. එබැවින් සිත පිට පනින කොටම දැකගන්නට පරීක්‍ෂාකාරීව උනන්දුවෙන් භාවනා කළ යුතුයි. නැත්නම් භාවනා ක්‍රමයට බාධා ගෙන දෙන කම්මැලි සිත්ම වඩ වඩාත් පහළ වී භාවනා කිරීමට මෙහි ආ උනන්දුව සම්පූර්ණයෙන් නැතිව යන්නට ඉඩ තිබේ. එබැවින් සෑම කල්පනාවක් ම මහත් ඕනෑකමින් මෙනෙහි කිරීමට හොඳින් මතක තබාගත යුතුයි.
වේදනා මෙනෙහි කිරීම
මෙසේ හිඳගෙන ටික වේලාවක් භාවනා කිරීමෙන් ශරීරයේ රුදා, කැක්කුම්, වේදනා, හිරිවැටීම් ඇතිවෙන්නට පටන් ගනී. ඒවා පහළවන විටදීම කල් නොයවා ඒ මොහොතේම වේදනාවක් නම් “වේදනායි වේදනායි” යනුවෙන් ද, රත්වීමක් නම් “රත්වෙනවා රත්වෙනවා” යනුවෙන් ද මෙනෙහි කළ යුතුයි.
වේදනා උත්සන්න වන තෙක් පිම්බීම හැකිලීම බලමින් නොසිට වේදනාවක් පහළ වූ මොහොතේම “වේදනයි වේදනයි” යනුවෙන් මෙනෙහි කිරීමත් ආරම්භ කිරීමට මතක තබාගත යුතුයි. දුක්ඛ වේදනාව ද විදර්ශනා භාවනාවට අරමුණක් බැවින් වේදනාව අවසන් වනතුරු “වේදනයි වේදනයි” යනුවෙන් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කරගෙන යා යුතුයි. වේදනාව අවසන් වීමට පෙර පිම්බීම හැකිලීම් වෙත නොයා යුතුයි.
වේදනාව නැතිකිරීමට සිතා තල්ලු කර දමන අදහසින් වේදනා දෙස නොබැලිය යුතුයි. එය තිබෙන තාක් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කරන්නේ යයි සිතා මෙනෙහි කළ යුතුයි. ඒ රිදුම්, කැක්කුම්, උණුසුම්, බලවත්ව ඉවසිය නොහැකි තත්ත්වයට පත්වුවහොත් ඉරියව් හෙමින් සීරුවේ වෙනස් කළ යුතුයි. එසේ කරන කල්හි “වෙනස් කිරීමට සිතෙනවා වෙනස් කිරීමට සිතෙනවා” යනුවෙන් සිතා අත් පා වෙනස් කරන විට “දිග හරිමි දිග හරිමි” “නවමි නවමි” යනුවෙන් ශරීරයෙන් සිදු කරන සියලු චලනයන් ආවර්ජනා කරමින් ම කළ යුතුයි. වේදනාවක් නිසා නිතර ඉරියව් වෙනස් කිරීමෙන් සති සමාධි දියුණු නොවන බැවින් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කිරීමට උනන්දු වන්න.
දැකීම් හා ඇසීම් මෙනෙහි කිරීම
මෙසේ භාවනා කරගෙන යාමේදී ඇස් ඇර බැලීමට සිතුණහොත් බලන්නට සිතෙනවා යැයි මෙනෙහි කළ යුතුයි. බලන විට “බලනවා” යනුවෙන් ද ඕනෑකමින් නොබලා යමක් දකින විට “දකිමි දකිමි” යනුවෙන් ද මෙනෙහි කළ යුතුය.
හදිසි ශබ්දයක් ඇසුණහොත් “ඇසෙනවා ඇසෙනවා” නැතිනම් “ශබ්දයක් ශබ්දයක්” යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. නිතරම ඇසෙන කුරුළු ශබ්ද ආදිය මෙනෙහි කළ යුතු නොවේ. ඔරලෝසුවේ ටක් ටක් හඬ ද මෙනෙහි කිරීම අවශ්‍ය නොවේ. නිතරම පවත්නා බැවිනි. ශබ්ද මෙනෙහි කිරීමේ දී ඇසෙන ශබ්ද පමණක් මෙනෙහි කිරීම ප්‍රමාණවත් වේ.
කුදු මහත් හැම ක්‍රියාවක් මෙනෙහි කළ යුතුයි
නැගිට ගැනීම් ආදියත් එහිදී අත් පා ක්‍රියා කරන අන්දමත් අනුව සුදුසු පිළිවෙළින් මෙනෙහි කළ යුතුයි. නැතිනම් “නැගිටිමි නැගිටිමි” යනුවෙන් කෙටියෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. හැරෙන විට “හැරෙමි හැරෙමි” යනුවෙන් ද මෙට්ටය ගැනීමට නැමෙන්නේ නම් “නැමෙනවා නැමෙනවා” යනුවෙන් ද එය අල්ලන විට “අල්ලනවා” යනුවෙන් ද ගරු කොට සලකා මෙනෙහි කිරීමට විශේෂයෙන් මතක තබා ගත යුතුයි.
ගිලන්පස ආදිය ගැනීමේදී
අත ගෙනියනවා. කෝප්පය අල්ලනවා, ඔසවනවා, ඇලකරනවා, මුව අරිනවා, බොනවා, බොනවා, රස දැනෙනවා, කෝප්පය තබනවා යනුවෙන් ඒ ඒ ක්‍රියා සැලකිල්ලෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි.
මූණ සේදීම, නෑම, වැසිකිලි කැසිකිලි කිරීම ආදී සෑම ක්‍රියාවක්ම සිහියෙන් යුක්තවම කළ යුතුයි. කොටින් කියතොත් මැස්සෙක් මදුරුවෙක් එලවීම පවා මෙනෙහි කරමින් ම කළ යුතු බව හොඳින් සිහි තබාගත යුතුයි.
සක්මන් භාවනා කිරීම
”නැගිටිමි නැගිටිමි” සිතා නැගිට ගෙන ඉදිරියට යන්නට සිතනවා යනුවෙන් ඒ සිතුවිල්ල ද මෙනෙහි කරන්න. දැන් දකුණු පය ඉදිරියට තබමින් දකුණ යනුවෙන් ද, වම් පය ඉදිරියට තබමින් වම යනුවෙන් ද සිතමින් සක්මන් කළ යුතුය. වම දකුණ වම දකුණ යනුවෙන් සුදුසු දුරක් ගමන් කොට නවතින්නට සිතෙනවා යනුවෙන් සිතා “නවතිමි නවතිමි” යනුවෙන් මෙනෙහි කරමින් නැවතිය යුතුයි. දැන් “හැරෙනවා හැරෙනවා” යනුවෙන් හෙමින් සීරුවේ හැරී ආපසු වම දකුණ යනුවෙන් සිතමින් සක්මන් කළ යුතුයි. පය එසවීමේ පටන් තැබීම දක්වා සිදුකරන සියලු ක්‍රියාවම බලමින් සිත පයේම පිහිටුවා ගත යුතුයි. සක්මන් කිරීමේ දී පියවරක් පියවරක් පාසා මෙසේ කිරීමට උත්සාහ ගන්න.
ඔසවනවා, යවනවා, තබනවා යනුවෙන් හැකි නම් මෙනෙහි කළ යුතුයි. විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාසය – 2
විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාස අංක 1 හි දැක්වෙන මූලික උපදෙස් අනුගමනය කරන ආධුනික යෝගීන්ට විවිධ අන්දමේ අත්දැකීම් ඇතිවෙයි. ඒවායින් ප්‍රධාන අත්දැකීම් කීපයක් මෙසේයි.
ඇතැමෙකුට නිසි ලෙස එම උපදෙස් අනුගමනය කළ නොහැකි වීම. එහි සඳහන් මෙනෙහි කිරීම වැනි යෙදුම් පිළිබඳ පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබාගැනීමට නොහැකි වීමෙන් භාවනාව කරනාකාරය නිරවුල්ව වටහා ගැනීමට අපොහොසත්වීම, තමා කලින් භාවනාවක් වඩා ඇත්නම් එයත් සමඟ මෙම භාවනා ක්‍රමය පටලවා ගැනීම, වේදනා ආදිය නිසා නිතර ඉරියව් වෙනස් කරන්නට සිදුවීම, සිත දස අතේ ගමන් කිරීම හෝ නොසන්සුන්කම, කම්මැලිකම හෝ භාවනාව නීරස වීම වැනි කරුණු බාධාවන් සේ පෙනුණ ද එම කරුණු ආධුනිකයාට ලැබෙන පළමු වැනි අත්දැකීම් සේ ගැනීම වඩා ප්‍රඥාගෝචරය.
අප එසේ සඳහන් කරන්නේ භාවනා කිරීමේ දී යෝගියාට ලැබෙන සෑම බාධාවක් හා එය මඟහරවා ගැනීමට යෙදූ සෑම උපාය මාර්ගයක්ම භාවනාවේ පියවරක් සේ සිතිය හැකි බැවිනි. භාවනාව යනු සිත අවුලෙන් නිරවුල් කරගන්නා ප්‍රයත්නයක් බැවින් භාවනාව පිළිබඳ පියවරෙන් පියවර උගනීම වඩා වැඩදායකය. එබැවින් ඒවා අත්දැකීම් ලෙස ගනිමු.
උපදෙස්: මෙනෙහි කිරීම:
සිතිවිල්ලක් හෝ වේදනාවක් හෝ යම් අරමුණක් පහළ වූ ක්ෂණයෙන් එය දැනගැනීම, එදෙස සිත යොමුකිරීම මින් අදහස් කෙරේ. සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ පවතින මෙනෙහි කිරීමක් සමඟ පටලවා නොගත යුතුය. කළ යුතු වන්නේ ගැඹුරට කල්පනා කිරීමක් නැතිව අරමුණක් පහළ වූ බව පමණක් සළකා පැමිණි අරමුණ දැනගැනීම පමණි.
අරමුණ:
ඇස, කණ, නාසය, දිව, ශරීරය, සිත යන ද්වාරවලින් දැනගන්නා රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධම්ම (සිතිවිලි හෝ වෙනත් දෑවලට මෙහිදී අරමුණු යයි හඳුන්වා දී තිබේ.) සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ අරමුණු යනුවෙන් යොදන්නේ අභිප්‍රායටය. මෙහිදී එය නොයෙදේ.
(අ) කලින් භාවනාවක් පුහුණු කොට ඇත්නම් – විදර්ශනා අභ්‍යාස අංක 1 හි දැක්වෙන ක්‍රමය පුහුණු කරන විට නිරායාසයෙන් ම කලින් භාවනාවට හිත යොමුවීම ස්වභාවිකය.
මෙය බොහෝ විට සිදු වන්නේ ආනාපාන සති භාවනාව දීර්ඝ කලක් පුහුණු වූ ඇත්තන්ටය. එහිදී දිය යුතු උපදේශ නම් උදරයේ පිම්බීම – හැකිලීම ගැන නොසලකා කලින් පුරුදු පරිදි නාසය අරමුණු කරමින් භාවනා වඩන අතර වේදනා හා කල්පනා ආදිය ඇතිවන විට අංක 1 හි දැක්වෙන අභ්‍යාසයනට අනුකූ®ලව ඉතිරි කටයුතු සිදුකිරීමයි. එහිදී පටලැවීමක් සිදු නොවේ.
(ආ) වේදනා ආදිය ඇතිවීම – වේදනා පහළ වන හැම විටම ඒවා මෙනෙහි කිරීමෙන් භාවනාව දියුණු වන බව සලකා වීර්ය ඇතිකර ගැනීම, කොපමණ වේදනා පැමිණියත් ඉරියව් වෙනස් නොකරමියි දැඩි අධිෂ්ඨානයක පිහිටීම, එහිදී සමහරුනට ඇතිවන අදහසක් නම් ලේ ගමනාගමනය සිදු නොවී කකුලේ ආබාධයක් හට ගනිතැයි විමති උපදීමයි. දහසක් දෙනාගේ අත්දැකීම් අනුව නම් එසේ වූ බවක් දැනගන්නට නැත. අවශ්‍ය නම් පැයකදී වරක් පමණක් කකුල් වෙනස් කිරීම සෑහේ.
(ඇ) සිත නොසන්සුන් වීම – භාවනාව ආරම්භ කර දින කීපයක් සිත නා නා අතේ ගමන් කිරීම පුදුම සහගත කරුණක් නොවේ. එය ඉතා ස්වභාවිකය. පුදුම විය යුත්තේ සිත පළමු දවසේම තැන්පත් වුවහොත්ය. එබැවින් සිතේ මෙම ස්වභාවික ගතිය අධ්‍යයනය කළ යුතුය. දැකගත යුතුය. අධෛර්යය නොවී දිගටම භාවනාව සිදුකර ගෙන යාමෙන් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් සිත තැන්පත් වනවා ඇත. හාල්, වතුරට දැමූ විට කල්යත් යත් එය පොඟන්නා සේ ය.
(ඈ) කම්මැලි සිත් ඇතිවීම හෝ භාවනාව නීරස වීම – මෙයද බලාපොරොත්තු කඩවීමට තරම් කරුණක් නොවේ. ආධුනිකයෙකුට පමණක් නොව තරමක් පුහුණු වූ අයෙකුට පවා මෙවැනි අත්දැකීම් ඇතිවිය හැකිය. යට සඳහන් නොසන්සුන්කමත් මෙහි සඳහන් කම්මැලිකම නොහොත් ථිනමිද්ධයත් යම් යම් අවස්ථාවල අනාගාමි වූවනට පවා ඇතිවිය හැකි ප්‍රබල නීවරණයක් බව භාවනා කරන්නන් විසින් සිහියේ තබා ගත යුතුය.
බොහෝ දෙනෙක් භාවනාව සුළු කලක් කොට අතහැරීමට සිතති. ඔවුන්ගේ මැසිවිල්ල නම් සිත නොසන්සුන් වීම ගැනය. ඔවුන් සිතනුයේ භාවනාව කරන කොටම සියල්ල සමෘද්ධි විය යුතුය කියාය. එසේ නොමැති වන විට ඔවුහු අධෛර්යය වෙති. ඒ නොමැනවි. එහිදී කළ යුතු වන්නේ කල්‍යාණ පුද්ගලයන් ඇසුරු කිරීමත් ධර්ම පොත් බැලීමත්ය.
විශේෂයෙන් ම පංච නීවරණ, භාවනාවට පළිබෝධ, ඉන්ද්‍රිය ධර්ම, නාම රූප, සප්ත විසුද්ධි ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය, සත් තිස් බෝධි පාක්ෂික ධර්ම වැනි ධර්ම කරුණු උගෙන ඒවා අවබෝධ කර ගැනීමත් භාවනා ගුරුවරයෙකු ඇසුරු කිරීමත් ඉතා ප්‍රයෝජනවත් ය. තම ජීවිතය බෞද්ධ ප්‍රතිපදාවකට අනුකූලව සකස් කරගත යුතුය. දිනපතා බුදුන් වැඳීමත් දිනකට ස්වල්පයක් නමුත් බණ පොතක් බැලීම හෝ බණක් ඇසීමත් භාවනාවට විශාල පිටුවහලකි.
ඇත්ත වශයෙන් ම මේ ජීවිතයේදී ම භාවනාවෙන් යම් කිසි දියුණුවක් බලාපොරොත්තු වන්නේ නම් මේ බෞද්ධ ප්‍රතිපදාව තිබිය යුතුමය. ඒ බව බුදු හිමියෝ “මහණෙනි, කරුණු 4 ක් ප්‍රඥාවේ වැඩිදියුණුව සඳහා වෙයි” ම යනුවෙන් පෙන්වා දුන් සේක.
සත් පුරුෂයන් ආශ්‍රය, සද්ධර්ම ශ්‍රවණය, යෝනිසෝ මනසිකාරය (භාවනාව), ධර්මානුකූල පැවැත්ම. එම කරුණු 4 ම සෝවාන් වීමට අවශ්‍ය අංග හැටියට ද දක්වා ඇත. (අංගුත්තර නිකාය – චක්ක නිපාතය)
හුස්ම නොදැනී යාම
භාවනා කරන පළමුවැනි දවසේමත් ඇතැමෙකුට හුස්ම පැහැදිලිව අරමුණු නොවේ. ඇතැමෙකුට දින කීපයක් භාවනා කරගෙන යන විට හුස්ම අප්‍රකට වේ. සති සමාධි දියුණු වීම නිසාත් ඇතැමෙකුට හුස්ම නොදැනී යයි. එබැවින් මෙම තත්ත්වයන් පැහැදිලිව තේරුම් ගැනීම භාවනා දියුණු කර ගැනීමට මහෝපකාරී වේ. පළමු දවසේම හුස්ම නොදැනී යන්නේ සිහිය නිසි ලෙස පවත්වා ගැනීමට අපොහොසත් වීම නිසාත්, හිත බොහෝ නොසන්සුන් වීම නිසාත්ය. උදරය ඉතා මහත් අයගෙත් මෙම නොදැනීම ඇතිවිය හැකිය. භාවනාවට නිසි ලෙස හිඳගැනීමට අපොහොසත් අයගේ කොන්ද වක් වීම නිසා උදර ප්‍රදේශය හැකිළේ. මේ නිසාද ටික වේලාවක් භාවනා කරගෙන යන විට හුස්ම නොදැනී යයි.
උපදෙස්:
(අ) පළමු දවසේ හුස්ම නොදැනී යන්නේ නම් – තමා නිසි ලෙස හිඳගෙන ඉන්නේ දැයි පරීක්‍ෂාකාරී විය යුතුය. කොන්ද කෙලින් තබාගත යුතුය. හුස්ම බලෙන් ගැනීමට තැත් නොකර කිසිවක් නොසිතා නිශ්ශබ්දව හිඳ හෙමින් සීරුවේ තම උදර ප්‍රදේශයට හිත යොමා කල්පනාකාරීව ඉන්න. එසේ සුළු වේලාවක් හිඳීමෙන් හෙමින් හෙමින් උදරයේ චලනය දැනේවි. එවිට පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න. ආරම්භ කරන්න.
එසේ කිරීමෙන් ද හුස්ම අරමුණු කර ගැනීමට අපොහොසත් වුවහොත් අල්ල උදරය මත ලිහිල්ව තබා ගත යුතුය. එවිට හුස්ම ගැනීම දැනේවි. එසේත් අරමුණු කර ගැනීමට අපොහොසත් වුවහොත් මතු කියැවෙන අභ්‍යාසයන් (ඇ කොටස) විකල්පයක් සේ යොදා ගත හැකිය.
(ආ) දින කීපයකට පසු හුස්ම අප්‍රකට වීම – ඕලාරික හුස්ම සන්සුන් වීම නිසාත්, වේදනා ආදිය අඩුවීමෙන් ඇතිවන කයේ දරථය අඩුවීම නිසාත් හුස්ම නොදැනී යා හැකිය. මෙහිදී භාවනා ආරම්භයේ සිට විමසිලිමත් වෙමින් හුස්ම බලාගෙන යාමෙන් මේ තත්ත්වය මඟහරවා ගත හැකිය. එවිට හුස්ම ප්‍රකටව දැනෙනවා ඇත. මෙහිදී අත තබා හුස්ම ආයාසයෙන් නොබැලිය යුතු අතර විමසිල්ල පමණක් ප්‍රමාණවත්ය.
(ඇ) සති සමාධි දියුණුවීම නිසා හුස්ම නොදැනී යාම – මෙහිදී ආයාසයෙන් හෝ විමසිලිමත් බවින් හෝ හුස්ම බැලීමට නොයා යුතුය. එසේ කළහොත් සමාධිය දුර්වල වන්නට එය හේතුවක් වෙයි. (අ) සහ (ආ) වලින් විස්තර කළ අවස්ථාවන් හා මෙම අවස්ථාව වෙන්කර හඳුනා ගැනීමේ ලක්‍ෂණ කීපයකි. සති සමාධි දියුණු වීමෙන් හුස්ම නොදැනී යන්නේ නම් විටින් විට යෝගියාට නොයෙක් දර්ශනම පෙනෙන්නට වෙයි.
ඇතැමෙකුට බොහෝ සෙයින් ද, ඇතැමෙකුට ස්වල්ප වශයෙන් ද දර්ශනම නැත්නම් රූපම පෙනීම සිදුවෙයි. හදිසියේ පෙනෙන මෙකී රූපයක් තත්පර ස්වල්පයකින් නැතිවී යයි. තමා කිසිසේත් බලාපොරොත්තු නොවන රූපයක් (මලක්, ඇටසැකිල්ලක්, පිළිමයක්, ගසක්, මුහුණක්, සමහර විට යතුරක්, ගල් කැටයක් වැනි තේ
